درمان وجودی
روان درمانی وجودی که رویکردی فلسفی درباره
مردم و وجودشان دارد به موضوعات و مضامین مهم زندگی می پردازد.روان درمانی وجودی
عمدتا نوعی نگرش نسبت به برخی مضامین محسوب می شود تا یک رشته فنون و روش ها. این
مضامین عبارتند از: مرگ و زندگی، آزادی، مسئولیت پذیری در قبال خود و دیگران،
معنایابی و کنارآمدن با بی معنایی. روان درمانی وجودی بیش از درمان های دیگر به
آگاهی انسان ها در مورد خودشان می پردازد و آنان را وا- می دارد آن سوی مشکلات و
وقایع را ببینند. انسان ها جدای از دیگران وجود ندارند، در نتیجه برقراری روابط
صادقانه و صمیمی با دیگران دردرمان وجودی خیلی مهم است(شارف،2000 [1] ترجمه
فیروزبخت،1381) .
تفکر وجودی به این امر اشاره دارد که
تفاوت واقعی انسان ها با سایر موجودات در این است که انسان ها ظرفیت و توانایی
لازم برای خود رهبری و ارائه رفتارهای آگاهانه و ارادی را در اختیار دارند. به همین
سبب لازم نیست که افراد مانند اشیائی منفعل قربانی فشارهای اجتماعی، محرک های محیطی
و نیازهای خود باشند(کوری، 1995 ترجمه شفیع آبادی و حسینی،1385).
شاید فیلسوفی که بیشترین تاثیر را در
پیدایش درمان وجودی داشته است مارتین هایدگر[2] باشد.کتاب بودن وزمان[3] هایدگر نقش
مهمی در درمان وجودی دارد چون روی آگاهی بر زمان یا به قول خودش دیزاین[4]تاکید
دارد که معنایش « بودن در این دنیا» است. منظور از دیزاین، رسیدن به سطوح بالای
هشیاری و بی نظیری است که با بررسی خود، دیگران و دنیا به دست می آید(شارف، 2000
ترجمه فیروزبخت،1381).
لودینک بیسوانگر[5]، مدارد باس[6]و
ویکتورفرانکل با الهام از فلسفه وجودی جزء اولین طرفداران روان پزشکی وجودی بوده
اند. البته آن ها درنوشته های خود نظریه ای دقیق و مشخص در باب روان درمانی ارائه
نداده اند. حتی باس می نویسد« امیدوارم روان شناسی وجودی هرگز صاحب نظریه به معنای
نوین علوم طبیعی نشود» دغدغه این افراد بیشتر معنای وجود و تاثیرات جانبی آن ها
بوده است(هال و لیندزی[7]،1985).
رویکرد وجودی دیدگاه جبرگرایانه از ماهیت
بشر، که به وسیله روان کاوی سنتی و رفتارگرایی رادیکال مورد حمایت واقع می شود را
رد می کند. روان کاوی عواملی مانند نیروهای ناخودآگاه، سایق های غیر منطقی و
رویدادهای سرکوب شده گذشته را مانع بروز آزادی می داند. در عین حال بر آزادی
ما جهت ساختن اوضاع و شرایط تاکید می کنند. این رویکرد بنا را بر این می گذارد که
ما آزاد و مسئول انتخاب ها و اعمالمان هستیم. ما سازمان دهنده زندگی خود بوده و
خطوط روشنی را برای آینده ی آن طراحی می کنیم. گفتار اساسی این رویکرد این است که
ما قربانی اوضاع و شرایط نیستیم. یک هدف اصلی درمان این است که مراجعان را برای
تامل کردن بر زندگی خود تشویق نمائیم، تا سلسله مراتب شان را بازشناسی کنند و بر
اساس آن تصمیم گیری کنند. به محض این که مراجعان سلسله مراتب بازشناسی روش ها را
بدون مقاومت بپذیرند می توانند یک مسیر آگاهانه را در زندگی انتخاب نمایند(کوری،
1990).
مقدمه ای بر نظریه
معنادرمانی
در شهر وین، پایتخت اتریش و در قاره اروپا
سه مکتب روانشناسی بنیان گذاشته شده است.مکتب روانکاوی فروید، مکتب روانشناسی فردی
آدلر[8] و مکتب معنادرمانی فرانکل. فرانکل بنیادگذار مکتب معنادرمانی دربیست و ششم
مارس سال 1905 در وین متولد و در دوم سپتامبر سال1997 در سن 92 سالگی در گذشت.
آلمانی ها فرانکل را در سن 37 سالگی
دستگیر کردند و به اردوگاه وحشتناک آشویتس منتقل کردند. دراردوگاه که همه چیز را از
او گرفته بودند؛ این شیوه تفکر در فرانکل بوجود آمد که می گفت:مهم آن نیست که من
چه می خواهم باشم؛مهم آن است که من چه کسی باید باشم.در ارتباط با مفهوم بودن برای
او سئوال انسان بودن مطرح شد.او معتقد بود که انسان بودن یعنی مسئول بودن، تصمیم
گیرنده، موضع گیرنده و ارزشیابی کننده بودن است. لذا از همان ابتدا مفاهیمی چون :
مرگ و زندگی، روح و معنا ذهن فرانکل را به خود مشغول کرد. به عقیده او ما انسان ها
سئوال کننده نیستیم، جواب دهنده هستیم. ما باید به سئوال هایی که زندگی از ما می
کند با آزادی و احساس مسئولیت کامل پاسخ دهیم. در انتخاب جوابی که انسان به سرنوشت
خود می دهد و انتخاب نگرشی که در مقابل سرنوشت خود بر می گزیند، آزاد است. در نتیجه
مسئول جوابی است که به سرنوشت می دهد و مسئول شیوه تفکر و نگرشی است که انتخاب می
کند. انسان باید پاسخی دهد که در شان انسان است. فرانکل روزی به شاگردانش گفت: من
معنای زندگی خود را در این می بینم که به دیگران کمک کنم تا آنها در زندگی خود یک
معنا بیابند. او همیشه با انسان هایی روبرو می شد که پرسش هایی درباره معنای زندگی
مطرح می کردند. فرانکل معتقد بود: مشکل انسان امروز بی معنا بودن زندگی، خلا وجودی
و ناکامی وجودی است. انسان سالم از نظر فرانکل، انسانی از خود فرارونده و معنا خواه
است. معنا خواهی قویترین نیرودر انسان است. معنا چشمه ای است که هرگز خشک نمی
شود اما طراوت انسان بودن بدون آن خشک می شود(کیمبل[9]، 1989).
قوانین درمعنا درمانی
فرانکل سه قانون بنیادی را درمعنادرمانی
مطرح می کند
1-معنا درزندگی وجود دارد و آن را می توان جستجو و
کشف کرد؛ اما انسان نمی تواند معنا را به دلخواه بوجود آورد و آن را درافکارش
بسازد. انسان جستجو کننده معنا است و نه بوجودآورنده آن.
2-معنا وسیله ای برای کامروایی انگیزه ها ویا
دستاویزی برای رسیدن به هدف نیست.تحقق معنا خود هدف است.
3-علت بیماری ها و اختلالات روانی بی معنایی زندگی
است. کار و فعالیت زیاد باعث بیماری روانی نمی شود، بلکه علت بیماری بی معنا بودن
زندگی است.
فرانکل معتقد است که درست در جایی که ما
با یک موقعیت رو به رو می شویم که به هیچ روی نمی توانیم آن را تغییر دهیم از ما
انتظار می رود که خود را تغییر دهیم، رشد کنیم، بالغ شویم و از خود فراتر رویم.
فرانکل در آشویتس و در بند نازی ها با تمام وجود به این نتیجه رسیده بودکه: رنج هر
زمانی معنایی دارد، وقتی تو خودت آدم دیگری بشوی. زیر ضربه های چکش سرنوشت و آتش
گداخته رنج، زندگی شکل می گیرد.
در معنادرمانی صحبت ار آزادی روح انسان
می شود. انسان تحت نفوذ قوانین جبری قرار نگرفته است. انسان حق این انتخاب را دارد
که در برابر موقعیتی که قرار می گیرد چه نگرشی برگزیند؟ تصمیم گیری به انسان واگذار
شده است. هیچ عاملی این قدرت را ندارد که تعیین کند انسان در برابر سرنوشت غیر قابل
تغییر، چگونه فکر کند و چگونه رفتار نماید. انسان همیشه مسئول اعمال و گفتار خود
خواهد بود.
[1]-Sharf
[2]- Heidegger
[3]-Being and Time
[4] -Dasein
[5] -Binswanger٫ L.
[6] -Boss٫M.
[7] -Hall & Lindzey
[8]-Adler
[9]-Kimble
